De gedachten bij de week door ds. Wim Vermeulen

Het was wel een bijzonder moment, twee weken geleden op vrijdagavond. Beatrice de Graaf mocht niet minder dan vijfentwintig minuten lang bij Op1 college geven over Poetin en de historie van Rusland. Er kwamen jaartallen langs waarvan ik vermoed dat de gemiddelde kijker er nog nooit van had gehoord. Het ging over 1453, de val van Constantinopel. En over 980, het jaar waarin de (heilige) prins Vladimir van Kiev aan de macht kwam, die zich met zijn rijk acht jaar later tot het christendom bekeerde. Het belang van dit college is duidelijk. Dit soort jaartallen zijn voor de huidige ‘prins Vladimir’ van betekenis. Voor hem begint het verhaal van het heilige Rusland inderdaad in de tiende eeuw.

‘Poetin heeft iets teveel historisch besef’, hoorde ik Hubert Smeets (oud Rusland-correspondent voor de NRC) een paar dagen eerder zeggen in de Ongelooflijke Podcast. Ik vond dat een interessante opmerking. Want wat is ‘historisch besef’ eigenlijk? En kun je daar teveel van hebben? Of te weinig? En wat is erger?

Historisch besef bestaat in allerlei lagen. De kern is wat mij betreft de innerlijke overtuiging dat de geschiedenis niet bij jou begonnen is, maar dat jouw leven, jouw land en jouw … (vul maar in) in een groter verband staan en dat het belangrijk is daar iets van te weten om het te kunnen begrijpen. Iemand als Poetin heeft inderdaad historisch besef. Hoeveel, dat is de vraag. Hij gaat weliswaar ver terug in de geschiedenis, maar shopt tegelijk ook heel selectief en leeft zodoende in zijn eigen versie van de geschiedenis – met alle gevolgen van dien. Je zou dus met hetzelfde gemak kunnen beweren dat Poetin te weinig historisch besef heeft. Hoe dan ook, het punt is en blijft dat het verhaal van Rusland voor hem niet in 1917 (Russische revolutie), of in 1989 (val van het communisme), begint maar vele, vele jaren daarvoor – en dat wij daarmee te rekenen hebben.

Dat stelt ons voor de vraag hoeveel historisch besef er aan de kant van het Westen te vinden is. Ik ben daar eerlijk gezegd niet gerust op. Over de NPO serie Het verhaal van Nederland verzuchtte collega Udo Doedens in het blad In de Waagschaal dat hij niet begreep waarom een serie over de geschiedenis van Nederland tot doel lijkt te hebben kinderen ervan te overtuigen dat ze niet alleen van de apen maar ook nog van een stelletje idioten afstammen. Tja, inderdaad. Zolang we geschiedenis pas interessant vinden als het leuk en spannend is en anders verveeld afhaken, zullen we mensen voor wie geschiedenis ook heilige en mystieke kanten kent, nooit begrijpen.

Kun je teveel historisch besef hebben? Ik ben daar niet zo bang voor als Smeets. Natuurlijk snap ik zijn punt: hij verwijt Poetin terecht een oorlog te zijn begonnen op discutabele historische gronden. Toch zou het liever om willen draaien. Als een mens om historische redenen tot verschrikkelijke daden overgaat, komt dat niet door teveel maar door te weinig historisch besef.

Over historisch besef gesproken: in de Lijdenstijd gaat de kerk niet terug naar de tiende, maar naar de eerste eeuw. Wie denkt dat ons verhaal begint in het jaar 980, of rond 1750 (zo’n beetje de Verlichting) of in de revolutionaire jaren zestig, vergist zich. Het christelijke verhaal van de Westerse én de Oosterse kerk  begint in het jaar 33, bij kruis en opstanding. Eén van mijn lievelingsliederen voor deze periode van het jaar zegt het zo:

O kostbaar kruis, o wonder Gods, waaraan de Prins der glorie stierf;
ik wil om U zijn zonder trots, ik acht verlies wat ik verwierf.
En door zijn dood en door zijn bloed is nu de wereld dood voor mij.
Ik ben gestorven, maar voorgoed van heel de dode wereld vrij.
De aarde zelf is veel te klein voor wie U waarlijk loven wil.
Uw liefde is een groot geheim, zij vraagt geheel mijn hart en ziel.