Naar het licht toe werken en verlangen 

Gedachten bij de week door ds. Willem Jan de Hek 

Afgelopen weekend waren we met de groep belijdenis-catechisanten op bezoek in Abdij Nieuw Sion. Een prachtige plek net achter Deventer. Deze abdij bestaat sinds 1890 en fungeerde tot 2015 als een trappisten-klooster. Toen trokken de laatste monniken echter de deur achter zich dicht en vertrokken naar een nieuwe plek op Schiermonnikoog. Sindsdien wordt het klooster bestuurd door de Stichting Nieuw Sion: er is een leef-gemeenschap, een gastenverblijf en een koffieschenkerij. Ook zijn er vier gebedsmomenten per dag, geheel in lijn met de regel van Benedictus die door de monniken in Abdij Sion werd gevolgd en die je kunt samenvatten als “bid en werk”. We maakten ze tijdens ons bezoek alle vier een keer mee: avondgebed, nachtgebed, ochtendgebed en middaggebed. De opstelling was tijdens elk getijdengebed een beetje anders. De ene keer zaten we in de koorbanken van de kapel. De andere keer op kleine gebedskrukken in een halve cirkel rondom de tafel voorin de kerk. Die tafel vormde trouwens het lichtende middelpunt in een verder grotendeels donkere kerk. Rondom de tafel stonden een aantal kaarsen. En op de tafel een icoon van Christus. 

Dat was een treffende keuze. Elke viering opnieuw werden je ogen letterlijk naar deze icoon getrokken, en via dit beeld je gedachten als het ware naar het licht toe “achter” de icoon. Iconen hebben inderdaad een heel eigen plaats in de kunst- én kerkgeschiedenis. Ze verbeelden Jezus, Maria, de apostelen, heiligen of Bijbelverhalen… maar ze zijn voor gelovigen vaak méér dan afbeeldingen alleen. Een icoon is voor hen de deur naar een andere werkelijkheid en daarom lijkt de icoon soms boven tijd en ruimte te staan. Dit wordt versterkt door het bijzondere betekenisperspectief: een ongebruikelijk omgekeerd perspectief waarbij het verdwijnpunt eindigt in de toeschouwer die naar het icoon kijkt. 

In de Jacobikerk is vanaf deze week een bijzondere expositie over iconen te zien in het Noorderkoor. De iconen in deze expositie zijn geschilderd door Joop Harkema (1943, Bunnik). Zijn hele leven heeft hij al getekend en geschilderd, maar een aantal jaar leden begon hij met het maken van iconen. Het zijn prachtige afbeeldingen. Vanwege zijn protestantse achtergrond zijn het vooral iconen van Christus, de apostelen en Bijbelverhalen. In een toelichting op de expositie legt hij uit dat het “schrijven” van iconen altijd begint met het gebed of God de hand van de schilder wil besturen. Omdat een icoon volgens de traditie rechtstreeks afstamt van het oerbeeld is het namelijk niet de bedoeling dat de schilder een “eigen schepping” maakt. Vaste kleuren, attributen en handgebaren worden gekoppeld aan de verschillende personen die afgebeeld worden. Daarbij werkt de iconenschilder langzaam maar zeker naar het licht toe, door eerst de donkere aardkleuren aan te brengen en vervolgens pas geleidelijk aan de lichtere kleuren. Vandaar ook de titel van deze expositie: “Iconen als vensters naar de hemel.” 

Hartelijk welkom om ergens in de komende weken een bezoek aan deze expositie te brengen – juist in deze adventstijd waarin we met elkaar naar het licht toe mogen verlangen. De expo is geopend na afloop van de kerkdiensten op zondag, tijdens de vespers om 19.15 uur op donderdagavond (waar de komende weken elke keer één van de iconen centraal zal staan), tijdens de middaggebeden op werkdagen om 12.45 uur en tijdens de openstelling van de kerk in het weekend en in de week voor kerst.